Local wisdom

อ้างถึง  หนังสือปราชญ์ชุมชน กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

          ภูมิปัญญาชาวบ้าน (Popular wisdom)  หรือภูมิปัญญาท้องถิ่น (Local wisdom)  หมายถึง พื้นรากฐานความรู้ของชาวบ้าน หรือความรอบรู้ของชาวบ้านที่เรียนรู้ และมีประสบการณ์สืบเนื่องต่อกันมาทั้งทางตรง คือ ประสบการณ์ด้วยตนเองหรือ ทางอ้อม ซึ่งเรียนรู้จากผู้อาวุโสของหมู่บ้าน หรือความรู้สะสมที่สืบต่อกันมา อาจกล่าวอีกนัยหนึ่งได้ว่า  ภูมิปัญญาชาวบ้านหรือภูมิปัญญาไทย หมายถึง ทุกสิ่งทุกอย่างที่ชาวบ้านสามารถคิดได้เอง  ทำเองโดยใช้ศักยภาพของตนเองและสิ่งแวดล้อมที่มีอยู่  เพื่อแก้ไขปัญหาการดำเนินชีวิตในท้องถิ่นได้อย่างเหมาะสมในแต่ละยุคสมัย  และสืบทอดเพิ่มพูนสะสมจากบรรพบุรุษสู่ลูกหลาน  จนถึงปัจจุบัน

          ภูมิปัญญาไทยเกิดจากการสะสมการเรียนรู้มาเป็นระยะเวลายาวนานมีลักษณะเชื่อมโยงกันทั้งหมดในทุกสาขาวิชา  ไม่สามารถแบ่งแยกเป็นสาขาได้อย่างเด็ดขาด  มักมีความสัมพันธ์กับเรื่องทำมาหากิน  การอยู่ร่วมกันในชุมชน  การปฏิบัติศาสนา  พิธีกรรมประเพณี  อีกทั้งสอดคล้องเชื่อมโยงถึงพืช  สัตว์  และสิ่งแวดล้อม  ทั้งหมดสะท้อนให้เห็นฐานคติของคนไทยที่มีความเชื่อว่า มนุษย์เป็นส่วนหนึ่งของธรรมชาติ  ตลอดจนเป็นรากฐานของการพัฒนาอย่างสมดุลและยั่งยืน (Sustainable  Development)

          ภูมิปัญญาชาวบ้านสามารถแบ่งแยกออกได้เป็น 2 ลักษณะ  คือ

          1.ลักษณะที่เป็นนามธรรม  เป็นโลกทัศน์หรือชีวทัศน์  ปรัชญาในการดำรงชีวิต เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับการเกิด แก่ เจ็บ ตาย คุณค่า และความหมายของทุกสิ่งในชีวิตประจำวัน

          2.ลักษณะที่เป็นรูปธรรม เป็นเรื่องเฉพาะด้านต่าง ๆ เช่น การเกษตรเชิงอนุรักษ์   ประมงพื้นบ้าน  แพทย์แผนไทยและพืชสมุนไพร  การอนุรักษ์น้ำ  การอนุรักษ์ป่า  ประเพณีและวัฒนธรรม  หัตถกรรมพื้นบ้าน ศิลปะการแสดงพื้นบ้านและอื่นๆ

          ภูมิปัญญาเหล่านี้ได้สะท้อนออกถึงความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดกันใน 3 ลักษณะคือ ความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกันระหว่าง คน กับ สิ่งแวดล้อม สัตว์และพืช ความสัมพันธ์กับคนอื่นๆ ที่อยู่ร่วมกันในสังคม หรือในชุมชน  ความสัมพันธ์กับสิ่งศักดิ์สิทธิ์  สิ่งเหนือธรรมชาติ  สิ่งที่ไม่สามารถสัมผัสได้ทั้งหลาย  ทั้งสามลักษณะนี้คือ  ชีวิตของชาวบ้าน